Przedmiot podstawowy

stacjonarnie

Zapoznanie studentów z głównymi założeniami teoretycznymi i doktrynami artystycznymi w dziejach sztuki.

W trakcie zajęć omawiane są następujące wybrane zagadnienia:
• filozofowie starożytni o naśladowaniu i sztukach plastycznych / znaczenie tekstów Platona
• ut pictura poesis
• ekphrasis i periegetyka / historiografia artystyczna
• chironomia, gesty i mimika – rola retoryki, ekspresji w sztuce
• Peregrinationes, Menschen unterwegs – pielgrzymki, podróże – opisy artefaktów „w drodze”
• Bernard z Clairvaux a opat Sugeriusz
• nurty ikonoklastyczne; reformacji stosunek do sztuki
• estetyka renesansu; poglądy włoskich artystów renesansowych (Alberti, Filarete, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael, nowożytne studia nad Witruwiuszem, Serlio, Vignola, Palladio)
• manierystyczna teoria sztuki (Vasari, Cellini, Pontormo, Zuccari, Lomazzo)
• emblematyka i ikonologia (Ripa)
• estetyka baroku (Rubens, Bernini, Borromini, Sandrart)
• kontrreformacyjna teoria sztuki (Molanus, Borromeusz, Paleotti); dlaczego mistyk potrzebuje artysty, czyli o roli wizualnych przedstawień w mistycznym doświadczeniu (m.in. pisma św. Franciszka z Asyżu, św. Bernarda z Clairvaux, św. Teresy z Ávila, św. Ignacego Loyoli, Angelusa Silesiusa)
• Poussin i akademicka teoria sztuki; spór „Poussinistes” z wielbicielami malarstwa Rubensa (Bellori, Boschini, Le Brun, Félibien, Fréart de Chambray, du Fresnoy, de Pilles)
• angielskie piśmiennictwo o sztuce w początkach XVIII w.
• początki krytyki artystycznej (Diderot, La Font de Saint-Yenne)
• Winckelmann i początki nowoczesnej historii sztuki; niemieckie piśmiennictwo o sztuce przełomu XVIII i XIX w. (Kant, Lessing, Herder, Goethe, Wackenroder, Pforr, Runge, Friedrich, Carus, Heine)
• angielskie piśmiennictwo o sztuce XVIII i XIX w. (Hogarth, Reynolds, Blake, Pugin, Ruskin, Morris)
• francuska refleksja o sztuce w XIX w. (de Quincy, Chateaubriand, Baudelaire, Stendhal, Hugo, Gautier, Delacroix, Ingres, Thoré, Viollet-le-Duc, Taine, Champfleury, Thoré-Bürger, bracia Goncourt)
• główne nurty awangardowe, założenia teoretyczne i tendencje w piśmiennictwie o sztuce w latach ok. 1890-1939 (Denis, Apollinaire, Delaunay, Marinetti, Boccioni, Severini, Witkiewicz, Chwistek, Kandinsky, Le Corbusier, Gropius, Klee, Picabia, Malewicz, Mondrian, Strzemiński, Breton, Duchamp)
• krytyka artystyczna i nurty awangardowe w sztuce europejskiej i amerykańskiej po II wojnie światowej (m.in. Greenberg, Rosenberg, Fluxus, Beuys, Kosuth, Kantor)

Są to wykłady problemowe, połączone z dyskusją (ćwiczeniami). W celu zaliczenia student/ka omawia (w oparciu o wskazaną uprzednio literaturę przedmiotu) wybrane zagadnienie teoretyczne, wspomagając się odniesieniami do konkretnych dzieł sztuki. Zdobywa kompetencje nie tylko w rozumieniu, odczytywaniu, ale i interpretowani treści zawartych w wypowiedziach teoretyków, pisarzy i artystów. W celu pogłębienia kontaktu ze sztuką i jej treściami ideowymi, zajęcia niejednokrotnie organizowane są w zabytkowych wnętrzach Krakowa, i tak np. kwestie zw. z teologią ikony relacjonowane są w Galerii Sztuki Cerkiewnej w Pałacu Ciołka, oddziale MNK; pisma Leonarda da Vinci dyskutowane są przed "Damą z gronostajem" a stosunek reformacji, Jana Kalwina do sztuki przed "Krajobrazem z miłosiernym Samarytaninem" Rembrandta w Muzeum Czartoryskich; zagadnienia zw. z kontrreformacją, z pismami Loyoli, omawiane są w dawnym kościele jezuitów pw. św. Piotra i św. Pawła; problematyka retoryki, chironomii i fizjonomiki relacjonowana jest w odniesieniu do Ołtarza Mariackiego bądź Głów Wawelskich w Sali Poselskiej w Zamku Królewskim na Wawelu, itp.

Podstawowe opracowania ogólne
* Historia doktryn artystycznych. Wybór tekstów, t. I: Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności do 1500 roku, wybrał i opracował J. Białostocki, Warszawa 1978 (wznowienie: słowo / obraz terytoria Gdańsk 2001).
* Historia doktryn artystycznych. Wybór tekstów, t. II: Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500-1600, wybrał i opracował J. Białostocki, Warszawa 1985.
* Historia doktryn artystycznych. Wybór tekstów, t. III: Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1600-1700, wybrał i opracował J. Białostocki, red. M. Poprzęcka, A. Ziemba, Warszawa 1994.
* Historia doktryn artystycznych. Wybór tekstów, t. IV: Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1700-1870, wybór, przedmowa i komentarze E. Grabska, M. Poprzęcka, Warszawa 1989.
* Moderniści o sztuce, wybór, oprac. i wstęp: E. Grabska, Warszawa 1971.
* Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, wybór i oprac. E. Grabska, H. Morawska, Warszawa 1977.

Ewent. uzupełnienia:
* W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, t. I-III, Wrocław-Kraków 1960-1967 (również późniejsze wydania).
* U. Eco, Sztuka i piękno w średniowieczu, tłum. M. Olszewski, M. Zabłocka, Kraków 1994.
* Historia piękna, red. U. Eco, tłum. A. Kuciak, Poznań 2007.
* Myśl o sztuce. Materiały Sesji zorganizowanej z okazji czterdziestolecia istnienia Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1974, red. T. Hrankowska, Warszawa 1976.

Wybrane pozycje literatury uzupełniającej:
Z zakresu piśmiennictwa o sztuce nowożytnej:
* Benvenuta Celliniego żywot własny spisany przez niego samego, tłum. L. Staff, Warszawa 1994 (różne wydania).
* Vasari i nowożytna historiografia sztuki. Antologia, tłum., oprac. Z. Waźbiński, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975 (w serii: Teksty źródłowe do dziejów teorii sztuki, red. W. Jaworska, W. Juszczak, t. XXII).

Wypowiedzi artystów, teoretyków sztuki
Poszczególne teksty źródłowe – wypowiedzi artystów, pisarzy, np.:
* J. W. Goethe, Podróż włoska, tłum. i oprac. H. Krzeczkowski, Warszawa 1980 – (w serii: Podróże, red. P. Hertz).
* R. Wagner, Sztuka i rewolucja, wstęp i tłum. J. Mesnil, Lwów 1904.
* E., J. de Goncourt, Sztuka XVIII wieku, tłum. J. Guze, Warszawa 1981.
* J.K. Huysmans, O sztuce, oprac. E. Grabska, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969.
* L. Tołstoj, Co to jest sztuka? wstęp: J. Iwaszkiewicz, Kraków 1980.
* R.M. Rilke, Auguste Rodin, tłum. W. Wirpsza, Kraków 1964.
Wypowiedzi artystów, pisarzy polskich, np.:
* Maksymilian i Aleksander Gierymscy. Listy i notatki, oprac. J. Starzyński, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973 – (Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki, t. XX).
* S. Witkiewicz, Pisma zebrane, t. 1-4, red. Z. J. Jakubowski, M. Olszaniecka, (Wydawnictwo Literackie) Kraków 1974.
* W. Strzemiński, Pisma, oprac. Z. Baranowicz, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975 – (Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki, red. J. Starzewski, t. VI).

Wskazane są wstępnie opanowane podst. wiadomości z historii sztuki oraz zasadnicze wiadomości z historii filozofii.

Na ocenę wpływa udział i aktywność podczas zajęć, a przede wszystkim znajomość arcydzieł omawianych w kontekście teorii (ich położenie, oryginalny kontekst architektoniczny, historyczny, ideowy), ponadto wykształcony własny stosunek do tekstów teoretycznych omawianych podczas wykładów. Pozytywna bądź negatywna opinia wyrażana na wybrany temat wiąże się ze znajomością merytoryczną danego problemu teoretycznego. Ocenia się ponadto umiejętność rzetelnego przedstawienia oraz interpretacji dzieł sztuki w kontekście poszczególnych wypowiedzi artystów, pisarzy, biografów, filozofów, a także opisu dzieła sztuki w odniesieniu do tradycyjnych form ekfrazy. Brana jest pod uwagę prezentacja przedstawiona w trakcie semestru, jej poziom merytoryczny, rzetelna lektura wybranych autorów, a także podczas egzaminu syntetyczne przypomnienie problematyki analizowanej w referacie.

31.10.2023